Henricus Harphius O.F.M.: De processu humani profectus, Edennim contemplativorum, Scala amoris — Vita abbreviata Hugonis Lincolniensis episcopi [Ms. Brugge 1 monach (Sint-Kruis)]

bibliotheca Paris, Bibliohtèque Mazarine
sectio Manuscrits
codicis numerus 957 (olim 1099)
foliorum numerus X-119 f.
pars 1a Henricus Harphius (Herp) O.F.M. († 1477)
- Edennim contemplativorum, in sex industriis distinctum (f. 24r-97v)
- Scala amoris, novem distincta scalaribus (f. 1r-24r)
- Tractatus valde devotus de processu humani profectus, de interiore cubiculo regis eterni (f. 97v-113v)
scriptor Beyns Antonius O.Cart. (“Scriptus est liber iste per fratrem Anthonium Beyns, monachum Carthusie prope Brugis”, f. Iv)
datatio s. XVI in.
pars 2a Vita abbreviata beati Hugonis Lincolniensis episcopi (f. 114r-119r)
scriptor “per quendam Cartusiensem” (f. 114r)
datatio 1571.IV.25
origo Sint-Kruis-Brugge: kartuizers
biblio - De Troeyer, Benjamin, Bio-bibliographia Franciscana Neerlandica ante saeculum XVI, dl. 1: Pars biographica: Auctores editionum qui scripserunt ante saeculum XVI. De auteurs van uitgegeven werken die in de XIIIe, XIVe en XVe eeuw leefden, Nieuwkoop 1974, 115
- [Declercq 2018]191, 230
- [Devaux 2007]dl. 2, 275 - 255
- Epiney-Burgard, Georgette (ed.), Henri Herp: De Processu humani profectus: sermones de diversis materiis vitae contemplativae. Introduction et édition critique, Wiesbaden 1982, 5-8 (= Veröffentlichungen des Instituts für Europäische Geschichte: Abteilung Abendländische Religionsgeschichte, 106)
- [Hendrickx 1973]40-44
- Molinier, Auguste, Catalogue des manuscrits de la Bibliothèque Mazarine, dl. 1, Paris 1885, 460-461, nr. 957 (= Catalogue général des manuscrits des Bibliothèques publiques de France)1
- Persoons, Ernest, Handschriften uit de Nederlanden in Frankrijk, dl. 1: De Parijse bibliotheken (behalve de Bibliothèque nationale), Brussel 1998, 45, nr. 204 (= Bibliografische inleiding tot de Belgische kloostergeschiedenis vóór 1796, 12)
- Samaran, Charles & Marichal, Robert, Catalogue des manuscrits en écriture latine portant des indications de date, de lieu ou de copiste, dl. 1: Musée Condé et Bibliothèques parisiennes, Pais 1959, 419 (nr. 197)
- Van Balberghe, Émile & Zelis, Guy, ‘Une édition scientifique des catalogues médiévaux des bibliothèques belges’, in: Scriptorium, 26 (1972), 324
internexus http://www.calames.abes.fr/pub/ms/MAZA14031 (hoofdfiche)
http://www.calames.abes.fr/pub/ms/MAZA14032 (fiche pars 1a)
http://www.calames.abes.fr/pub/ms/MAZA14036 (fiche pars 2a)
annotatio Origo
Alhoewel een notitie in het handschrift ontbreekt die stellig vermeldt dat dit heeft toebehoord aan het klooster van de Brugse kartuizers, is zijn herkomst duidelijk af te leiden uit de aantekening over de kopiist van het eerste deel. Trouwens uit de beschrijving van het manuscript in de bibliotheekcatalogus, opgesteld bij de opheffing van het Brugse kartuizerklooster, blijkt dat beide delen op dat ogenblik nog altijd aanwezig waren in de kloosterboekrij. De beschrijving is onvolledig en niet nauwkeurig: “un idem [manuscrit] écrit en 1571 par Antoine Beijers Chartreux aiant pour titre Vita Beati hugonis”.2
Pars 1a
De traktaten Edennim contemplativorum en Scala amoris vomen het derde deel (liber) van Herps Theologia Mystica3, een verzameling van verschillende authentieke Herpiaanse mystieke teksten4 die na zijn dood onder deze titel een eerste maal werden uitgegeven door de Keulse kartuizer Theodoricus Loher a Stratis († 1554) in 1538.5 Het eerste werd geschreven voor geestelijk meer gevorderden in het contemplatieve leven, het tweede beschrijft in negen sermoenen de negen stadia die de ziel moet doorlopen om tot de hoogste vereniging met God te komen. Het derde traktaat De processu humani profectus is een onuigegeven verzameling van twee groepen sermoenen die respectievelijk veertien en zeven collaties tellen. Slechts van het vierde en vijfde sermoen uit de eerste groep, die identiek zijn aan de tweede en derde collatie van het Directorium contemplativorum , kan gezegd worden dat zij als dusdanig werden opgenomen in de verzameluitgaven van de Theologia Mystica.6
Deze Herpiaanse geschriften die in de ontwikkeling van een gevoelsmystiek de liefde van de ziel en haar opgaand verlangen naar de vereniging met God uitdrukken, vonden binnen de spiritualiteitsleer van H. Herp een brede verspreiding in West-Europa. Dit was vooral te danken aan de editie van de Theologia Mystica door de Keulse kartuizers. De Kartuizers waren trouwens vurige aanhangers van deze spiritualiteit, omdat zij nauw aasloot bij hun eigen geestesleven.7
Pars 2a
Dit gedeelte werd voltooid in 1571 op het feest van de evangelist Marcus, d.i. 25 april: “Hec pesens scriptura completa fuit ipso die sancti Marci evangeliste anno Domini 1571” (f. 119r). Men mag aannemen dat de scriptor een Brugs kartuizer is, gezien de samenvoeging van zijn geschrift met het eerste deel waarvan met zekerheid de Brugse kartuizerkopiist is bekend. Beide delen, ontstaan in een 16e-eeuwse tijdsperiode, werden in één (moderne) band bijeengebracht. In de tekstkritische uitgave van Adam Egneshamensis’ (Adam van Eynsham o.s.b., † ca. 1233) Magna vita Sancti Hugonis werd de vita abbreviata bij de bespreking van de ingekorte teksten niet opgenomen8, omdat deze vanuit tekstueel standpunt geen belang heeft, want zo laat geschreven bereikt zij nauwelijks de versie van Adam van Eynsham en verstrekt zij slechts min of meer nuttige, vooral algemene praktische inlichtingen over één van de grootste heiligen uit de Kartuizerorde.9 Ook nog andere 15e- en vroeg 16e-eeuwse ge­ab­bre­vi­eerde Latijnse teksten van Hugo van Lincolns leven worden aangetroffen in de kartuizen van Zelem en Keulen10. Alleszins getuigt dit van een voortgezette belangstelling voor Hugo van Lincoln († 1200) in Vlaanderen en het Rijnland.
© Frans Hendrickx
  • 1. “Tout ce qui précède [pars 1a] a été écrit en une seule fois ... par le copiste Frère Antoine Beyns ... au commencement du XVIe siècle”.
  • 2. J. Machiels, Inventarissen van kloosterbibliotheken door Jozef II afgeschaft en aanwezig in het Algemeen Rijksarchief (nrs. 52-95), Brussel 2000, 489 (= Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën. Reprints, 169): anastatische herdruk uit het ARA Brussel, Comité voor de Religiekas, nr. 72 (55), f. 831v. Ch. Piot, ‘Les manuscrits relatifs à l’histoire, provenant des couvents supprimés aux Pays-Bas par Joseph II’, in: Compte rendu des séances de la Commission royale d’histoire, ou recueil de ses bulletins, reeks IV : 4 (1877), 192.
  • 3. B. De Troeyer, Bio-bibliographia Franciscana Neerlandica ante saeculum XVI, dl. 1: Pars biographica: Auctores editionum qui scripserunt ante saeculum XVI. De auteurs van uitgegeven werken die in de XIIIe, XIVe en XVe eeuw leefden, Nieuwkoop 1974, 114-115.
  • 4. De andere geschriften die tot deze mystieke verzameling behoren, zijn: Soliloquium divini amoris (lib. 1) en Directorium contemplativorum (d.i. Herps Spieghel der volcomenheit in de Latijnse vertaling van de Keulse kartuizer Petrus Blomevenna, † 1536) met drie Collationes brevissimae (lib. 2).
  • 5. B. De Troeyer, Bio-bibliographia Franciscana Neerandica saeculi XVI, dl. 2: Pars bibliogaphica. De edities, Nieuwkoop 1970, 138-139 (nr. 226).
  • 6. L. Verschueren, ‘Leven en werken van Hendrik Herp’, in: Collectanea Franciscana Neerlandica, 2 (1931), 374. L. Mees, A. Houbaert & B. De Troeyer, ‘Herp (Henri de, Harphius). Vie, Oeuvres’, in: Dictionnaire de spiritualité, 7 (1969), 350.
  • 7. E. Gullick & O. De Veghel, ‘Herp. Doctrine spirituelle, Influence’, in: Dictionnaire de spiritualité, 7 (1969), 361.
  • 8. Ed. D. L. Douie & D. H. Farmer, The life of St. Hugh of Lincoln, dl. 1, London 1961, VII-XXII, LII (= Medieval texts).
  • 9. Aldus de commentaar van D. H. Farmer († 2021), die de vita uit het besproken handschrift niet kende, in zijn brief van 30 juli 1967.
  • 10. Douie & Farmer, dl. 1, LII.