Breviloquium animi cuiuslibet religiosi reformativum sive restitutivum

Blijkens een nota in een (wellicht) verloren gegaan handschrift met dit werk, afkomstig uit de kartuis van Gaming, liet Johannes Kremer dit werk in 1437 kopiëren op vraag van de prior van Gaming. Bernhard Pez O.S.B., die dit handschrift raadpleegde voor zijn uitgave van het Breviloquium, leidde daaruit nogal voortvarend af dat het werk door Kremer zelf zou geschreven zijn. Op iets overtuigender wijze schreef Heinrich Rüthing recent het werk toch toe aan Kremer. Hij vond in de tekst een citaat waarvan de auteur aangeeft dat het uit eigen werk komt, nl. uit een Colloquium religiosorum. Rüthing stelde deze titel gelijk met Colloquia qualia sint habenda de cartusiensium rigore, een werk dat de oudere bibliografen vermelden voor Kremer, maar dat helaas (nog) niet is teruggevonden. Dezelfde bibliografen vermelden echter geen titel Breviloquium animi cuiuslibet religiosi reformativum sive restitutivum voor Kremer. Er kan dus enkel met enige zekerheid gesteld worden dat het werk geschreven werd door een kartuizer, aangezien de meeste handschriften dat zo aangeven, en dat de prior van Gaming in 1437 een handschrift met dit werk bestelde bij Johannes Kremer in Buxheim.
Het werk zelf bestaat uit drie prologen (een prelocutio, een prefatio en een prologus) en twee hoofddelen. Het eerste deel, onderverdeeld in 42 regulae, is volledig gecompileerd uit het Breviloquium (regulae 1-41) en het Soliloquium (regula 42) van de Windesheimer reguliere kanunnik Gerlacus Petri (†1411). Deze bron wordt echter niet meegedeeld door de kartuizerauteur. Het tweede deel (Quomodo fugiendi sive declinandi sint mali, ne corrumpant bonos) over monastieke ondeugden, allegorisch voorgesteld door 20 roofvogels, lijkt iets origineler te zijn dan het eerste deel, en is vrijwel zeker van kartuizerorigine vanwege de citaten van auteurs zoals Michael van Praag, Guigo, Adam van Dryburgh, Dionysius de Kartuizer en de auteur zelf. Dankzij dit werk vonden Gerlacus Petri's teksten, zij het in anonieme vorm, reeds vóór het midden van de 15e eeuw een verspreiding in Beieren en Oostenrijk, meer bepaald in religieuze communauteiten onder invloed van de Melk/Tegernsee en Raudnitz/Indersdorf hervormingen, terwijl ze pas aan het einde van de 15e en het begin van de 16e eeuw binnen eigen Windesheimse kring enige omloop kenden. — © Tom Gaens.

Literatuur
[Gaens 2013a], 83-84 (n. 163-166)

Incipit
Prelocutio. Beatus Augustinus cum de aliquibus perversis suis reprehenderetur fratribus ... Prefatio. Dominus regnavit decorem indutus est ... Prologus. Iucunditas cordis hec est vita hominis ... Prima pars ... Prima regula est in timultibus ... Secunda pars ... Capitulum I. Quod nemo nimium contristari aut querulari debeat quia habitat inter malos. Non emuletur cor tuum peccatores ...

Editie
Bernardus Pezius, Bibliotheca ascetica antiquo-nova, dl. 7, Ratisbonae [Regensburg]: Joannes Conradus Peezius 1725, 113-350.

Handschriften volgens huidige bewaarplaatsen

Melk, Stiftsbibliothek O.S.B.

signatuur 58 (olim 547.K.19)
folia fol. 87v-152v
auteur een anonieme kartuizer
herkomst Melk: benedictijnen
datering 15e eeuw



Michaelbeuern, Stiftsbibliothek O.S.B.

signatuur 24
titel Breviloquium animi cuiuslibet devoti religiosi reformativum sive restitutivum
auteur a quodam devoto ordinis sacri Carthusiensis compilatum
herkomst Michaelbeuern: benedictijnen
datering 15e eeuw
biblioref. B. Koll. Katalog der Handschriften des Benediktinerstiftes Michaelbeuern bis 1600, Wien 2000, 139-143.



München, Bayerische Staatsbibliothek

signatuur Clm 4727
folia fol. 79r-132r
titel Breviloquium animi cuiuslibet religiosi reformativum
auteur anonymus
herkomst Benediktbeuern: benedictijnen
datering 1459
biblioref. K. Halm et al., Catalogus codicum manu scriptorum Bibliothecae Regiae Monacensis, dl. 1: Codices latinos. Editio altera, vol. 2: Clm 2501-5250, Monachii [München] 1894, 236.
internetref. daten.digitale-sammlungen.de/bsb00008252/image_246
opmerking prologen ontbreken



München, Bayerische Staatsbibliothek

signatuur Clm 27412
folia fol. 89r-157v
titel Breviloquium animi cuiuslibet devoti monachi reformativum
herkomst onbekend
latere bezitters Andechs: benedictijnen
datering 1455
biblioref. H. Hauke, Catalogus codicum manu scriptorum Bibliothecae Monacensis, dl. 4: Katalog der lateinischen Handschriften der Bayerischen Staatsbibliothek München, vol. 5: Clm 27270-27499, Wiesbaden 1975, 169-170.
internetref. www.manuscripta-mediaevalia.de/dokumente/html/hsk0048
opmerking een slimme 16e-eeuwse hand op fol. 1v vermeldt m.b.t. het eerste boek van de Imitatio Christi dat het Breviloquium in het hs. voorafgaat: Libellus iste de imitacione scriptus est ante annum 1455 nam qui in breviloquio multa scripsit eo anno hunc correxit



Paris, Bibliothèque nationale de France

signatuur latin 11413 (olim supplément latin 1519)
folia fol. 51r-130v
herkomst Köln: benedictijner provenance
datering 15e-16e eeuw
biblioref. C. Samarin & R. Marichal, Catalogue des manuscrits en ecriture latine portant des indications de date, de lieu ou de copiste, dl. 3, Paris 1984, 235.
internetref. archivesetmanuscrits.bnf.fr/ead.html?id=FRBNFEAD000073020



Salzburg, Stiftsbibliothek Sankt Peter O.S.B.

signatuur a.III.8 (olim R. 406)
folia fol. 217r-236r
herkomst Salzburg: benedictijnen (Sankt Peter)
datering 15e eeuw
biblioref. P. Wind et al., Die verzierten Einbände der Handschriften der Erzabtei St. Peter zu Salzburg bis 1600 [Österreichische Akademie der Wissenschaften. Phil.–hist. Klasse. Denkschriften, 159 / Veröffentlichungen der Kommission für Schrift– und Buchwesen des Mittelalters. Reihe III, Bd. 1, Beiheft], Wien 1982, 126.
internetref. www.ksbm.oeaw.ac.at/sb_sp/hss.htm



Salzburg, Stiftsbibliothek Sankt Peter O.S.B.

signatuur b.V.31 (olim R. 256)
folia fol. 1r-76r
herkomst Salzburg: benedictijnen (Sankt Peter)
datering 1471
biblioref. P. Wind et al., Die verzierten Einbände der Handschriften der Erzabtei St. Peter zu Salzburg bis 1600 [Österreichische Akademie der Wissenschaften. Phil.–hist. Klasse. Denkschriften, 159 / Veröffentlichungen der Kommission für Schrift– und Buchwesen des Mittelalters. Reihe III, Bd. 1. Beiheft), Wien 1982, 125.
internetref. www.ksbm.oeaw.ac.at/sb_sp/hss.htm



Sankt Florian, Augustiner-Chorherren Stift

signatuur XI 165
folia fol. 1r-186r
titel Breviloquium animi cuiuslibet animi devoti religiosi reformativum
herkomst Sankt Florian: augustijner koorheren
biblioref. A. Czerny, Die Handschriften der Stiftsbibliothek St. Florian, Linz 1871, 81-82.
internetref. archive.org/stream/diehandschrifte00czergoog#page/n100/mode/2up
manuscripta.at/_scripts/php/msDescription2.php?ID=27832
opmerking de prelocutio ontbreekt



Wien, Österreichische Nationalbibliothek

signatuur 3828
folia fol. 1r-74r
titel Breviloquium animi cuiuslibet devoti monachi reformativum
auteur a quodam devoto ordinis sacri Carthusiensis compilatum
herkomst Mondsee: benedictijnen
datering 1466
biblioref. F. Unterkircher, Die datierten Handschriften der Österreichischen Nationalbibliothek von 1451 bis 1500 [Katalog der datierten Handschriften in lateinischer Schrift in Österreich, 3]. Wien 1974, 100-101.
internetref. manuscripta.at/_scripts/php/cat2pdf.php?cat=CMDA3&ms_code=AT8500-3828