Gulielmus Huls de Breda

Biographia
Naam en herkomst van Wilhelmus de Brede. Mogelijke interpretaties
De naamgeving van deze kartuizer vraagt om enige verduidelijking. De toponymische toevoeging de Brede aan de kloosternaam van kartuizers, zoals in het geval van Wilhelmus de Brede, komt regelmatig voor in de overlijdensberichten van de Provincia Teutoniae. Maar ook droegen verscheidene studenten, die aan middeleeuwse universiteiten als Bologna, Erfurt, Heidelberg en Keulen hebben gestudeerd, dezelfde naam.1
• Brede is een fysieke bijnaam
Het zou verbazen dat De Brede bij al deze personen een beschrijvende bijnaam met betrekking tot hun gestalte2 of mogelijk maatschappelijk aanzien r zou betekenen.
• Brede verwijst naar Breda aan de Brede Aa (olim Hertogdom Brabant, Noord-Brabant)
Integendeel, het is een toponiem. Brede is vermoedelijk een afgeleide van het Germaanse woord braida , dat verwijst naar een brede open vlakte die gecombineerd wordt met het uitgestrekte watergebied van de samenvloeiende rivieren de Mark en de Aa of Weerijs in Noord-Brabant. Deze rivierenzone, waarvan het typisch geografisch kenmerk een vruchtbaar zeekleigebeid was, maakte van Breda een belangrijk belangrijk nooppunt op religieus, commercieel en militair vlak. Het is goed mogelijk dat personen met de naam de Brede indirect verwezen naar de taalkundige oorsprong van hun toponirm.3 Hoewel deze naam ook voorkomt bij studenten uitt omzeggens een gelijke tijd in de matrikels van Duitse universiteiten, hoeft dit niet te wijzen op eenzelfde persoon. De gelijkenis in naam kan te maken hebben met gedeelde toponymische wortels, zonder dat er noodzakelijkerwijs een directe genealogische of biografische band bestaat.
• Brede is een auditieve klankverschrijving voor Breda
Niettemin blijft de vraag hoe het komt dat de notarii van de generale kapittelbesluiten der Kartuizerorde en van de universiteitsmatrikels Wilhelmus de Brede optekenden in plaats van Wilhelmus de Breda, een standaardformulering van de herkomst in het Latijn voortkomend uit lokale talen. 4De kans is niet onbestaande dat bij auditief notuleren en bij gebrek aan een administratieve spellingsstandaardisatie de anderstalige scribenten van het algemene kartuizerkapittel de naam volgens klank en fonetisch gevoel weergaven. Al lijkt deze verklaring voor de genoemde toponymische verschrijving plausibel, de kapittelverslaggevers in 1441 en 1472 waren daarentegen wel linguistisch in staat de herkomstplaats ‘ Breda’ van twee andere Wilhelmsen correct te noteren, namelijk Wilhelmus, kartuizer bij de monialen te Gosnay (Gulielmus de Brea I, † 7 november 1440) 5 en Wilhelmus Absel kartuizer te Herne (Gulielmus de Breda III, † 4 of 5 augustus 1471)6
• Brede verwijst naar Bree (olim Prinsbisdom Luik, Belgisch-Limburg)
Het herkomstprobleem geraakt alsmaar verstrengeld in een onsamenhangende gedachtegang. De Nederlandse kartuizervorser H. J. J. Scholtens († 1978), die voor het eerst op grootschalige wijzee ide geschiedenis van de Kartuizerorde in zijn land heeft bestudeerd, was in 1951 de mening toegedaan dat Brede geenszins verwijst naar Breda, maar - zonder enige bewijsvoering evenwel - naar ‘Bree’ in Belgisch-Limburg7.In 1967 noteert hij in een vezrzamelartikel over de drie Guillaume de Bréda het volgende: “Guillaume Apsel était natif de la ville de Bréda en Brabant et issu d’une famille patricienne. Quant aux deux autres , de quel Bréda étaient-ils originaires? Dans la principauté de Liège, au sud de Weert, existe un village nommé Bree; dans le duché de Clèves, non loin de Venlo, on trouve un autre village dénommé Maasbree ou Brey. En latin, ces ieux devraient tous Bréda. ... Il n’est pas possible de déterminer quel Bréda fut la patrie d’origine des deux autrres Guillaume”.8 De Belgische kartuizerhistoriograaf J. De Grauwe († 2023), die het prosopografisch onderzoek naarde kartuizers van de Provincia Teutoniae op de kaart heeft geze,t en F. Timmermans († 2015,) die zijn werk heeft uitgediept, handhaven de Bredase herkomst; laatstgenoemde vermeldt daarbij ‘Brede’ als een anders geschreben naamvorm voor ‘Breda’.9
Waarom, zoals Scholtens beweert, zouden deze plaatsen moeten samenvallen met Brreda? Ook Bree , dat afgeleid is van het Germaanse stamwoord bridja (barakkengehucht), mogelijk ook van braidj (uitgestrekt akker- of graslandgebied) gelijkaardig aan dat van Breda in een eigen topografische omgeving, heeft in beide derivaten onder meer de Middelnederlandse naamvorm ‘Brede’.10 Met dit toponirm zijn nog andere Luikse kartuizers vermeld: de monniken Joannes de Brede († 1478)11 en Leonardus de Brede († 1452)12, alsook de donaten Adrianus de Brede († 1459)13 en Joannes de Brede († 1536)14. Het is vrij waarschijnlijk dat deze kartuizes uit Bree herkomstig zijn en zijn ingetreden rin het kartuizerklooster te Luik, hoofdplaats van het prinsbisdom, tot hetwelk het ‘Dietse’ Bree als ‘Goede stad’ (Bonne ville)15 behoorde.
• Conclusie
.
Wilhelmus de Brede als kartuizer
Over zijn exacte levensloop is slechts fragmentarische informatie overgeleverd. Zijn naam wijst mogelijk op een geografische herkomst uit de stad Breda, gelegen in nhet huidige Noord-Brabant. Het is mogelijk dat Wilhelmus, vóór zijn intrede in het kloosterleven, afkomstig was uit deze regio, welke In kartuizerdocumenten ten gevolge van een auditieve misinterpretatie met Brede werd aangeduid. In dezelfde bronnen wordtt hij aangetroffen als een profes van het kartuizerklooster te Luik, die nadien naar de kartuis van Roermond werd gezonden, hier een tweede professie deed en er overleed op 22 september 1468.
Een spoor van zijn aanwezigheid in het Luikse klooster dateert van 1434 toen bij en na het overlijden van zijn ‘legitieme’ broer de kartuis een geldelijke som 2 schilden ontvangt, mogelijk ten bate van de spirituele administratie voor de herdenking van overleden verwanten van ordebroeders.16
In Roermond heeft hij blijk gegeven van enig schrijverschap op bescheiden wijze als auteur, maar ook als kopiist van werken van zijn geleerde huisgenoot Dionysius de Kartuizer. In deze context mag men misschien de idee opperen dat hij een verzorgde literaire opleiding heeft genoten.

...
Opera

• 1. Zie hierover het betoog van [Seynaeve 1981]344 met een overzicht van de identiteit van gelijktijdige naamgenoten zonder enige gerechtvaardigde authenticiteit.
• 2. J. Verdam & C. H. Ebbinge Wubben (bew.), Middelnederlanfsch handwoordenboek, “s-Graavenhage 1979, 115.
• 3. Breda (naam (Wikipedia), Brede Aa(Erfgoedweb). Alsook M. Gysseling, Toponymisch woordenboek van België, Nederland, Luxemburg, Noord-Frankrijk en West-Duitsland (vóór 1226), dl. 1, s.l. [Tongeren: Belgisch Interuniversitair Centrum voor Neerlandistiek] 1960, 185 (= Bouwstoffen en studiën voor de geschiedenis en de lexicografie van het Nederlands., VI-1).
• 4. Het Nederlandse Breda werd in middeleeuws Latijn behandeld als een vrouwelijk substantief van de eerste declinatie: zie apud Bredam, de Bredā (ablatief.) in Internet Archive.
• 5. ...
• 6. ...
• 7. [Scholtens 1951b]228.
• 8. [Scholtens 1967b]1199-1200.
• 9. ...
• 10. E. De Seyn, Dictionnaire historique et géographique des communes belges. Histoire, géographie, archéologie, topographie ..., Bruxelles 1924, 152. Gysseling 1960,186. F. Debrabandeere e. a., De Vlaamse gemeentenamen. Verklaend woordenboek In samenwerking met andere leden en ereleden van de Vlaamse Afdeling van de Koninklijke Commissie voor Toponymie en Dialectologie te Brussel, Leuven 2010, 53. ...
• 11. PCBR Suppl._Liège 182.
• 12. PCBR Suppl._Liège 242.
• 13. PCBR Suppl._Liège 369.
• 14. PCBR Suppl._Liège 417.
• 15. …
• 16. “Item per et post obitum fratris legitmi Wilhelmi de Brede fratris nostri XII scuta”, door [Seynaeve 1981]345 geciteerd uit RA Liège, Fonds des Chartreux, nr. 6, f. 58r.