Antonius Beyns

Het enige wat men over de monastieke status van Antonius Beyns weet, is dat hij een geprofest monnik van het Brugse kartuizerklooster was wiens dood op 15 mei staat opgetekend in de berichten van het generale kapittel van 3 (o 4) mei 15071 met betrekking tot de overlijdens die sedert het vorige kapittel van 11 mei 1506 hadden plaatsgevoden.2 Ook in het necrologium van de Utrechtse kartuis wordt medegedeeld dat hij is gestorven op de iden van mei, dit is op 15 mei.3 Hij is dus overledenn op 15 mei 1506, rekening houdend met de tijdlijn tussen beide kapittels, in het kartuizerklooster dat op dat ogenblik nog gevestigd was buiten Brugge te Sint-Kruis. Op die dag verbond de Orde zich zijn overlijden jaarlijks te herdenken.

Niettemin heeft Antonius Beyns zich als kopiist verdienstelijk gemaakt. Hij kopieerde drie geestelijke traktaten van de franciscaan Hendrik Herp (Harphius, † 1477), met name: De processu humani profectus, Eden contemplativorum en Scala amoris. Deze kopieën vormen het eerste en grootste gedeelte van een manuscript bewaard te Parijs in de Bibliothèque Mazarine onder het bewaarnummer 957.4
De traktaten Edennim contemplativorum en Scala amoris vomen het derde deel (liber) van Herps Theologia Mystica5, een verzameling van verschillende authentieke Herpiaanse mystieke teksten.6 Het eerste werd geschreven voor geestelijk meer gevorderden in het contemplatieve leven; het tweede, bedoeld voor beginnelingen, beschrijft in negen sermoenen de negen stadia die de ziel moet doorlopen om tot de hoogste vereniging met God te komen. Het derde traktaat De processu humani profectus, eeuwenlang onuitgegeven gebleven7, is een verzameling van twee groepen sermoenen die respectievelijk veertien en zeven collaties tellen. Slechts van het vierde en vijfde sermoen uit de eerste groep, die identiek zijn aan de tweede en derde collatie van het Directorium contemplativorum, kan gezegd worden dat zij als dusdanig werden opgenomen in de verzameluitgaven van de Theologia Mystica.8 Deze Herpiaanse geschriften die in de ontwikkeling van een gevoelsmystiek de liefde van de ziel en haar opgaand verlangen naar de vereniging met God uitdrukken, vonden binnen de spiritualiteitsleer van Herp een brede verspreiding in West-Europa. Dit was vooral te danken aan de editie van de Theologia Mystica door de Keulse kartuizers. De Kartuizers waren trouwens vurige aanhangers van deze spiritualiteit, omdat zij nauw aasloot bij hun eigen geestesleven.9

Op de Herpiaanse teksten volgt een kleiner tweede gedeelte dat een ingekorte levensbeschrijving van Hugo van Avalon, kartuizer van de Grande Chartreuse en later bisschop van Lincoln († 1200) bevat. De auteur is een zekere kartuizer die zijn werk volooide op het feest van de evangelist Marcus, zijnde 25 april. Men mag veronderstellen dat de anonieme kopiist een Brugs kartuizer is, gezien de toevoeging van zijn geschrift aan de voorafgaande kopieën in één band samengebracht. Van deze wordt melding emaakt in de lijst van manuscripten opgesteld na de opheffing van de karuis.10 De aantekening is onvolledig en onnauwkeurig: “un idem [manuscript] écrit en 1571 par antoine Beijers chartreux aiant pour titre vita Beati hugonis”.11 De indruk wordt verkeerdelijk gewekt alsof het handschrift alleen de levensbeschrijving van Hugo van Lincoln door Antonius Beyns vervaardigd in 1571 zou bevatten, terwijl deze kartuizerkopiist toen al heel lang overleden was en dus geenszins betrokken kon zijn geweest bij de totstandkoming van deze vita. In hun tekstkritische uitgave van Adam Eyneshamensis’ (Adam van Eynsham o.s.b., † ca. 1233) Magna vita Sancti Hugonis hadden de uitgevers bij de bespreking van de ingekorte teksten12 geen kennis van de Brugse vita abbreviata.13 Overigens vanuit tekstueel standpunt hebben deze ingekorte versies weinig belang, want zo laat geschreven bereiken zij nauwelijks de redactie van Adam van Eynsham en verstrekken zij slechts min of meer nuttige, vooral algemene praktische inlichtingen over één van de grootste heiligen uit de Kartuizerorde tot nut van een kleine kring van geïntersseerde lezers. Ook nog andere 15e- en vroeg 16e-eeuwse korte Latijnse teksten van Hugo van Lincolns leven worden aangetroffen in de kartuizen van Zelem en Keulen.14 Alleszins getuigt dit van een voortgezette belangstelling voor Hugo van Lincoln in Vlaanderen en het Rijnland.

Wat de schrijfwijze van zijn familienaam betreft mag men aannemen dat ‘Beyns’ de correcte officiële spelling is op basis van de meeste kartuizerbronnen15 in tegenstelling tot de versie ‘Beijers’ in de de afschaffingscataloog van de kloosterbibliotheek. Deze misinterpretatie is wellicht het gevolg van een te grote haast met dewelke het enorme aantal titels van drukken en handschriften moest worden geïnventariseerd.

© Frans Hendrickx

Biblio + : Prosopo Cartusiani BE - A

• 1. [Clark 1992b]dl.1, 84 (Parkminster-versie, p. 82: aanvang op 3 mei). [Clark 1997-2005]dl. 2, 124 (Villeneuve Necrology-versie, p. 122: aanvang op 4 mei).
• 2. Voor een schemaisch overzicht van de tijdlijn tussen beide generale kapittels, zie [De Grauwe 2008]44.
• 3. [Van Hasselt 1886]269.
• 4. Schematische beschrijving van het handschrift
  bibliotheca
  Paris, Bibliohtèque Mazarine
  sectio
  Manuscrits
  codicis numerus
  957 (olim 1099)
  foliorum numerus
  X-119 f.
  pars 1a
  Henricus Harphius (Herp) O.F.M. († 1477)
  - Edennin contemplativorum, in sex industriis distinctum (f. 24r-97v)
  - Scala amoris, novem distincta scalaribus (f. 1r-24r)
  - Tractatus valde devotus de processu humani profectus, de interiore cubiculo regis etern (f. 97v-113v)
  scriptor
  Beyns Antonius O.Cart. (“Scriptus est liber iste per fratrem Anthonium Beyns, monachum Carthusie prope Brugis”, f. Iv)
  datatio
  ante 1506 (s. XV / XVI)
  pars 2a
  Vita abbreviata beati Hugonis Lincolniensis episcopi (f. 114r-119r)
  scriptor
  “per quendam Cartusiensem” (f. 114r)
  datatio
  1571.IV.25 (“Hec presens scriptura completa fuit ipso die sancti Marci evangeliste anno Domini 1571. Orate pro scriptore”, f. 119r)
  origo
  Sint-Kruis-Brugge, kartuizers
  biblio
  - De Troeyer, Benjamin, Bio-bibliographia Franciscana Neerlandica ante saeculum XVI, dl. 1: Pars biographica: Auctores editionum qui scripserunt ante saeculum XVI. De auteurs van uitgegeven werken die in de XIIIe, XIVe en XVe eeuw leefden, Nieuwkoop 1974, 115
  - [Declercq 2018]191, 230
  - [Devaux 2007]dl. 2, 275 - 255
  - Epiney-Burgard, Georgette (ed.), Henri Herp: De Processu humani profectus: sermones de diversis materiis vitae contemplativae. Introduction et édition critique, Wiesbaden 1982, 5-8 (= Veröffentlichungen des Instituts für Europäische Geschichte: Abteilung Abendländische Religionsgeschichte, 106)
  - [Hendrickx 1973]40-44
  - Molinier, Auguste, Catalogue des manuscrits de la Bibliothèque Mazarine, dl. 1, Paris 1885, 460-461, nr. 957 (= Catalogue général des manuscrits des Bibliothèques publiques de France): “Tout ce qui précède [pars 1a] a été écrit en une seule fois ... par le copiste Frère Antoine Beyns ... au commencement du XVIe siècle”
  - Persoons, Ernest, Handschriften uit de Nederlanden in Frankrijk, dl. 1: De Parijse bibliotheken (behalve de Bibliothèque nationale), Brussel 1998, 45, nr. 204 (= Bibliografische inleiding tot de Belgische kloostergeschiedenis vóór 1796, 12)
  - Samaran, Charles & Marichal, Robert, Catalogue des manuscrits en écriture latine portant des indications de date, de lieu ou de copiste, dl. 1: Musée Condé et Bibliothèques parisiennes, Pais 1959, 419 (nr. 197)
  - Van Balberghe, Émile & Zelis, Guy, ‘Une édition scientifique des catalogues médiévaux des bibliothèques belges’, in: Scriptorium, 26 (1972), 324
  internexus
  - BMaz Paris 957 (hoofdfiche)
  - BMaz Paris 957 (fiche pars 1a)
  - BMaz Paris 957 (fiche pars 2a)
• 5. B. De Troeyer, Bio-bibliographia Franciscana Neerlandica ante saeculum XVI, dl. 1: Pars biographica: Auctores editionum qui scripserunt ante saeculum XVI. De auteurs van uitgegeven werken die in de XIIIe, XIVe en XVe eeuw leefden, Nieuwkoop 1974, 114-115.
• 6. De andere geschriften die tot deze mystieke verzameling behoren, zijn: Soliloquium divini amoris (lib. 1) en Directorium contemplativorum (d.i. Herps Spieghel der volcomenheit in de Latijnse vertaling van de Keulse kartuizer Petrus Blomevenna, † 1536) met drie Collationes brevissimae (lib. 2), die samen met de hierboven twee genoemde traktaten na zijn dood onder deze verzameltitel een eerste maal werden uitgegeven door de Keulse kartuizer Theodoricus Loher a Stratis († 1554) in 1538 (B. De Troeyer, Bio-bibliographia Franciscana Neerandica saeculi XVI, dl. 2: Pars bibliogaphica. De edities, Nieuwkoop 1970, 138-139, nr. 226).
• 7. G. Epiney-Burgard (ed.), Henri Herp: De Processu humani profectus: sermones de diversis materiisbelang vitae contemplativae. Introduction et édition critique, Wiesbaden 1982, XII (= Veröffentlichungen des Instituts für Europäische Geschichte: Abteilung Abendländische Religionsgeschichte, 106).
• 8. L. Verschueren, ‘Leven en werken van Hendrik Herp’, in: Collectanea Franciscana Neerlandica, 2 (1931), 374. L. Mees, A. Houbaert & B. De Troeyer, ‘Herp (Henri de, Harphius). Vie, Oeuvres’, in: Dictionnaire de spiritualité, 7 (1969), 350).
• 9. E. Gullick & O. De Veghel, ‘Herp. Doctrine spirituelle, Influence’, in: Dictionnaire de spiritualité, 7 (1969), 361).
• 10. De Brugse kartuizers werden op 5 april 1783 in kennis gesteld van het keizerlijk decreet van 17 maart 1783 in verband met de afschaffing van de onnutte contempatieve orden en dienden dit op 28 april daaropvolgend in uitvoering te brengen. Onmiddellijk nadien startte de inventarisatie van de roerende en onroerende goederen. – Zie [De Grauwe 1978a]1228.
• 11. J. Machiels, Inventarissen van kloosterbibliotheken door Jozef II afgeschaft en aanwezig in het Algemeen Rijksarchief (nrs. 52-95), Brussel 2000, 489 (= Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën. Reprints, 169): anastatische herdruk uit het ARA Brussel, Comité voor de Religiekas, nr. 72 (55), f. 831v. Ch. Piot, ‘Les manuscrits relatifs à l’histoire, provenant des couvents supprimés aux Pays-Bas par Joseph II’, in: Compte rendu des séances de la Commission royale d’histoire, ou recueil de ses bulletins, reeks IV:4, 1877, 192.
• 12. D. L. Douie & D. H. Farmer, The life of St. Hugh of Lincoln, dl. 1, London 1961, VII-XXII, LII).
• 13. Aldus D. H. Farmer († 2021) in zijn brief van 30 juli 1967.
• 14. Douie & Farmer, dl. 1, LII.
• 15. Hiervan wijkt [Clark 1997-2005]dl. 2, 124 af met de lezing ‘Beys’.